Shojin Ryori đã không còn chỉ là ăn chay theo nghĩa đơn thuần nữa mà là một lối sống, một nét văn hoá được người Nhật trân trọng.

Văn hóa ẩm thực Nhật Bản truyền thống

Shojin Ryori đã không còn chỉ là ăn chay theo nghĩa đơn thuần nữa mà là một lối sống, một nét văn hoá được người Nhật trân trọng.

Shojin Ryori (精進料理), trong đó "Sho" nghĩa là "tinh" trong "tinh khiết". "Jin" là "tiến" trong tiến lên, đi về phía trước. Ryori nghĩa là "nấu nướng" hoặc "ẩm thực". Từ đó, ta có thể thấy Shojin Ryori không đơn thuần chỉ là ẩm thực chay, mà quan trọng hơn nó còn mang lại cho con người sự thanh tịnh, cảm giác nhẹ nhàng và thanh thản trong tâm hồn.

Nguyên lí của Shojin Ryori

Được biết, trường phái ăn chay đầu tiên xuất hiện tại Nhật Bản là do nhà sư Dogen (người sáng lập ra Thiền tông (Zen) trong Phật giáo) khởi xướng và đây được tin là tiền đề để tạo nên Shojin Ryori. Mặc dù ẩm thực chay có mặt ở nhiều nơi trên thế giới, nhưng Shojin Ryori của người Nhật vẫn tạo một dấu ấn riêng biệt, độc đáo và mới lạ.

Điều đó được biểu hiện rõ nhất trong nguyên tắc con số năm trong nấu nướng của người Nhật, trong đó đòi hỏi mỗi bữa ăn phải có: 5 màu (xanh lá, vàng, đỏ, đen và trắng) và 5 vị (chua, ngọt, mặn, đắng và umami). Tất cả những vị và màu ấy phải hoàn toàn có được một cách tự nhiên thông qua chế biến chứ không được phải thêm nhiều gia vị. Sự cân đối, hài hòa trong nguyên tắc số 5 này chính là yếu tố làm nên sự cân bằng dinh dưỡng, giúp cơ thể con người hoà làm một cùng với mùa màng, thiên nhiên. Người Nhật còn quan niệm rằng quả, cây cối đều có mùa nhất định là vì nó sẽ tốt cho cơ thể vào mùa ấy, do đó họ tận dụng bất kì loại rau, củ quả nào sinh trưởng vào mùa ấy làm nguyên liệu chính.
Bên cạnh đó, điểm nổi bật của Shojin Ryori chính là "không lãng phí", các món ăn đều được chế biến vừa phải, ít bỏ đi. Chẳng hạn như trong nhiều món, đến cả vỏ cà rốt và củ cải cũng được giữ lại để nấu súp. Từ đó, qua trường phái ăn chay này, chắc hẳn mọi người đã cảm nhận được hai giá trị tinh thần lớn nhất của con người xứ sở mặt trời mọc là "mùa nào thức nấy" và "không lãng phí".

Đa dạng trong nguyên liệu Shojin Ryori

Chỉ quẩn quanh các món rau, củ, quả...thế nhưng cách chế biến của người Nhật lại đa dạng và phong phú nhiều hơn chỉ là luộc, xào, chưng cất… Ví dụ chỉ từ một loại đậu hũ, người Nhật có thể chế biến ra nhiều hình thái đậu hũ khác nhau với hình dáng và hương vị khác nhau như abura-age (da đậu hũ chiên), koya-dofu (đậu hũ khô) và natto (đậu nành lên men).

Bên cạnh đó, "konnyaku" (loại thạch làm từ cây konjac) cũng một loại thực phẩm thường xuyên được người Nhật sử dụng. Họ lấy những loại này làm nguyên liệu chính, và các loại rau củ khác xoay vòng theo mùa như: cà chua và cà tím ăn vào mùa hè, bí kabocha cùng khoai lang vào thu, củ cải daikon và các loại rau củ gốc rễ vào mùa đông và xuân thì sẽ là mùa của cá loại rau xanh mọc trên núi như fuki hoặc thậm chí là hoa cải đang độ trổ hoa.

Những loại gia vị được sử dụng cho Shojin Ryori thường là nước dùng dashi nấu từ tảo biển kombu, nước tương, sake, mirin (nước gạo lên men ngọt), miso, giấm và dầu mè. Nhưng gia vị cũng được sử dụng rất hạn chế và chỉ được dùng đủ để gợi lên hương vị nguyên thuỷ của rau củ quả hơn là cố gắng thay đổi chúng.

Cách thưởng thức Shojin Ryori

Không chỉ được thực hiện bởi các nhà sư, ăn chay ở Nhật cũng có thể được trải nghiệm bởi những người dân bản xứ cũng như khách thăm quan ghé thăm. Shojin Ryori sẽ đem đến cho bạn cảm giác vui vẻ, thỏa mãn khi ăn chứ không phải là một "thách thức" khi ăn một bữa ăn hoàn toàn không thịt, đối với cả những người bình thường không thích ăn chay. Thông qua cách trình bày, Shojin Ryori đã thể hiện được sự tinh tế và cái tâm của người làm ra món ăn.

Một bữa cơm Shojin Ryori sẽ thường được phục vụ trong các chùa, các đền ở Nhật Bản và được chuẩn bị bởi các nhà sư. Do đó, bạn sẽ được thưởng thức bữa cơm này trong một không gian vô cùng thiền định và yên bình để đẩy trải nghiệm lên mức cao nhất.
Khi ăn Shojin Ryori, bạn phải hoàn toàn thư giản và cảm nhận được niềm hạnh phúc và sự yên tịnh trong tinh thần, cảm nhận được sự giao tiếp rất tinh tế giữa người ăn và người nấu, cũng như mối quan hệ gắn bó nói chung giữa con người và thiên nhiên.